رقابت پذيري شركتي در محيط كسب و كارهاي جهاني

شرايط حاكم بر اقتصاد جهاني موقعيتي حياتي را فراهم آورده كه بسياري از سازمان ها در اولويت كسب و كار و ديدگاههاي استراتژيك خود تجديد نظر كنند و تمركز خود را بر سازگاري با تغييرات محيط كسب و كار و پاسخ سريع به نيازهاي بازار و مشتري از طريق روش هاي نوين همكاري قرار دهند . در اين حالت بايد گفت كه سازمان ها براي پاسخ به اين چالش هاي كسب و كار، رويكرد نويني بنام رقابت پذيري را برگزيده اند . در اين صورت رقابت پذيري از موضوعات مهمي است كه در سال هاي اخير در ادبيات مديريت و بازاريابي استراتژيك مورد تاكيد قرار گرفته است . در اين رابطه چشم اندازهاي متفاوتي نسبت به عوامل تعيين كننده و موثر ارائه شده است . برخي بر عوامل داخلي و توانمند سازي بعنوان عوامل موثر بر رقابت پذير شدن تكيه دارند و برخي ديگر بر عوامل محيطي و بازار بعنوان عوامل موثر بر توانا سازي سازمان و رقابت پذير كردن آن . بطور كلي نمي توان تاثير هر يك از اين دسته عوامل را ناديده گرفت، ولي ميزان تاثير گذاري هر يك بر توان رقابتي سازمان با توجه به ويژه گي هاي صنعت متفاوت خواهد بود . در اين حالت بايد گفت كه رقابت پذيري رمز بقاي كسب و كار است . چرا كه رشد و تعالي همواره دغدغه اصلي سازمان ها بوده و رقابت پذيري در همين راساست . تلاش متفكران و انديشمندان مديريت و تئوري هاي سازمان در توسعه مفاهيم مديريت و اداره سازمان ها همه براي يك هدف بوده و آن هدف، تلاش براي بقاء است . سازمان ها ناچارند كه همواره بدنبال متدولوژي ها و ابزار هاي نويني باشند كه تضمين كننده رشد و توسعه آنها در بازار رقابت باشد . يكي از مهمترين فاكتوهاي بقاء و پيشرفت شركت ها در محيط پوياي امروزي ، رقابت پذيري آنهاست . توجه داشته باشيم كه ويژه گي اساسي اين محيط تغيير و عدم  اطمينان است . در چنين محيطي عملكرد شركت ها چگونه بايد باشد تا ضمن حفظ موقعيت خود در بازار، حداكثر منفعت را از تغييرات كسب كرده و پيشرفت كنند . با آغاز قرن بيست و يكم ، سازمان ها تغييرات اساسي و شديدي را پيرامون خود تجربه كرده اند . اين تغييرات سازمان ها را به سمت چالش هاي نويني هدايت مي كند كه عدم توجه به آنها بقاء و موفقيت سازمان هاي توليدي را بطور فزآينده اي تهديد مي كند . در اين صورت استراتژي شركت مي تواند ساختار فعاليت و رقابت را تعريف نموده و بر پايه عوامل تقاضا، معيارهاي توليد را طراحي و با حفظ مدل هاي پشتيبان به پويايي در محيط كسب و كار خود در عرصه هاي ملي و بين المللي دست يابد.

در تبيين نمودار فوق، مايكل پورتر از اولين كساني است كه موضوع رقابت پذيري را مطرح و مورد تاكيد قرار داد . وي رقابت پذيري را در سه سطح ملي، صنعت و نيز بنگاه مورد توجه قرار داد . در گام اول و در سطح بنگاه ، توان رقابتي عبارت است از ميزان ارزش بيشتري كه يك شركت قادر است نسبت به ساير رقبا ايجاد كند . بدين ترتيب توان رقابتي يعني فزوني جذابيت پيشنهادهاي شركت در مقايسه با رقبا از نظر مشتريان در نگاه عام خود . اما مفهوم توان رقابتي ، ارتباط مستقيم با ارزش هاي مورد نظر مشتري دارد به نحوي كه در يك طيف مقايسه اي هر چه قدر ارزش هاي عرضه شده يك سازمان به ارزش هاي مورد نظر مشتري نزديك تر يا با آن منطبق تر باشد ، مي توان گفت كه سازمان، نسبت به رقباي خود در يك يا چند معيار رقابتي داراي برتري و توان است . در اين ارتباط نظريه هاي رقابت پذيري در سطح بنگاه را مي توان با عنوان دو رويكرد متفاوت دسته بندي كرد . در اين حالت و در رويكرد بازار محور ( سازمان يا شركت صنعتي / توليدي) ، توجه اصلي به خارج  از بنگاه ( يعني بازار) معطوف مي شود . بدين ترتيب با ارائه نظريه راهبرد رقابتي ، مهمترين سهم را در پيشبرد اين رويكرد مي توان داشت . اما راهبرد رقابتي در واقع رويكرد كلي شركت براي رقابت و دستيابي به يك موقعيت رقابتي در بازار را نشان مي دهد . بطريقي كه همان دانشمند معتقد است كه يك شركت مي تواند براساس دو مقوله مزيت رقابتي و حيطه رقابتي ( يا همان هدف رقابتي) از يكي از سه راهبرد عمومي رقابتي ، رهبري هزينه ، تمايز و تمركز بهره گيرد .

براي توجه و هدايت سيستمي نمودار فوق ، محرك هاي محيطي كه خارج از سازمان بوده و از طرفي سازمان نيز قدرت چنداني براي كنترل يا تاثير گذاري روي اين عوامل ندارد، تنها عوامل كسب و كار مي تواند شركت را تحت تاثير قرار داده و از طريق اين تاثير گذاري بر نظام درون سازمان موجب  انتقال بي نظمي ها و دگر گوني به خارج از سازمان باشد .

در اين حالت مجموعه اي از فاكتورهاي اساسي و اثر گذار داخلي در سازمان را عوامل درون سازماني رقابت پذيري مي تواند ضمن تاثير گذاري از محرك هاي محيطي در شكل گيري توان رقابت پذيري يك سازمان يا نهاد موثر واقع شود . در اين زمينه دانشمندان و محققان مختلف در امر مهم رقابت پذيري جهاني به مواردي مهم و اساسي چون :

• سازمان مورد فعاليت
• كاركنان شاغل در مجموعه فعاليتي
• فناوري هاي در اختيار
• افراد مرتبط با سازمان
• اطلاعات و پايگاههاي مرتبط
• بنگاههاي مجــــازي مرتبط
• راهبردها
• مهندسي همزمان
• ساخت سريع نمـــونه محصول / خدمت
• تيم هاي كاري مستقل محصول / خدمت
• توانمندي هاي شكل دهي مجدد سيستم ها
• دانش علمي پايـــه و پيشــرفته
• مديريت شايستگي هاي اساسي
• نظام كارآفريني و سيستمي حاكم
• سيستم هاي اطلاعات دهي به مديريت
• توانـــايــي هاي استـــراتــژيك
• نظام ارتباطات درون و برون سيستمي
• استراتژي محصول، مشتــريان
• رهبري فرهنگ و سيستم پاداش
• نظام سيستمي تامين كنندگان كالا و خدمات
• راهبردها و فرآيند هاي كاري
• مديريت دانش
• نظام منابع انساني و زنجيره تامين
• مهندسي همزمان مبتني بر سيستم هاي حاكم
• كيفيت منابع انساني
• نظام فناوري اطلاعات جامع
• سبك رهبري حاكم
• فرهنگ سازمانــي
• ساختار سازماني
• مدل هاي تحقيق و توسعه جامع
• تكنولوژي ها و فناوري اطلاعات

تاكيد مستقيم داشته و بعنوان مجموعه اي از فاكتور هاي اساسي و اثر گذار داخلي در سازمان ، شكل گيري توان رقابت پذيري را عملي و اثر گذار خواهد نمود .

در كلام پاياني اينكه عملكرد فرآيند هاي زنجيره تامين رقابت پذيري سازمان را هم بر مبناي رويكرد بازار و هم بر مبناي رويكرد منابع تحت تاثير قرار مي دهد و شركت ها و سازمان ها از طريق تقويت درون داده هاي سازماني و فرآيند هاي زنجيره تامين، قادرند بهترين پاسخ را به محرك هاي محيطي در راستاي افزايش رقابت پذيري سازمان ارائه دهند . ضمنا” از نظر اولويت بندي، عناصر زير مجموعه ابعاد اصلي مدل اين تحقيق ، مهمترين محرك محيطي موثر بر صنعت خودرو رويدادهاي قانوني و اجتماعي است كه با توجه به ساختار دولتي شركت هاي خودرو ساز در كشور چنين نتيجه اي دور از انتظار نيست .

بنابر اين از سازمان هايي كه بتوانند در شاخص توليد، عملكرد بهتري داشته باشند، مي توان انتظار داشت رقابت پذيري بالاتري داشته باشند . در اين صورت اولويت بندي متغيرهاي زير مجموعه نتايج رقابت پذيري بر مبناي بازار ، نشان مي دهد كه اولين نشانه از عملكرد بهينه سازمان / موسسه در نتيجه فعاليت هاي بهينه در فرآيند هاي زنجيره تامين تثبيت جايگاه رقابتي سازمان / موسسه در بين ساير فعالان اقتصادي خواهد بود و در بعد رقابت پذيري بر مبناي رويكرد منابع، اولين نتيجه حاصله ايجاد ارزش و كاهش بهاي تمام شده توليد محصول / خدمت خواهد بود.

رضا پديدار

رئيس كميسيون توسعه پايدار ، محيط زيست و استاندارد اتاق بازرگاني ايران