کارگروه اخلاق و فرهنگ سازمانی در
انجمن مدیریت کیفیت ایران
- مقدمه
راه ادب آن است که سعدی به تو آموخت
گر گوش بداری به از این تربیتی نیست.
از مباحث بسیار مهم در جوامع بشری مسئله اخلاق بوده و هست. با رواج فضایل اخلاقی در جامعه و حاكمیت اخلاق خوب؛ بی تردید آن جامعه از آرامش و سلامت بالایی برخوردار خواهد بود. تكامل اخلاقى در فرد و جامعه، مهمترين هدفى است كه اديان آسمانى بر آن تكيه مىكنند، و آن را ريشه همه اصلاحات اجتماعى و وسيله مبارزه با مفاسد و پديدههاى ناهنجار مىشمرند.
اخلاق در لغت به معنی خلق و خو و چگونگی استفاده از تواناییهای درونی نظیر گفتار، شنیدار و حتی چگونگی استفاده از تواناییهای فیزیكی است. هر سيستم اخلاقي در داخل يك فرهنگ بزرگ‌تر قرار دارد كه به وسيله آن تغذيه مي‌شود و تنها وقتي تغيير مي‌كند كه تغييري در فرهنگ صورت بگيرد.
فرهنگ سازمانی نیز مجموعهای از ارزشها، انتظارات و شیوههایی است که اعضای سازمان را برای همراستایی در عمل به اهداف سازمان، توجیه و آماده میکند. در واقع، فرهنگ الگوی رفتاری استوار و قابل مشاهده در سازمان است. فرهنگ سازمانی را میتوان به عنوان مجموعهای از ویژگیهایی در نظر گرفت که سازمان را به آنچه انتظار دارید، تبدیل میکند. همچنین فرهنگ ساختار زندگي اخلاقي را شكل مي‌دهد. اين ساختار شامل هدف، محتوا، اقتدار و نوع احساساتي مي‌شود كه بايد با آن زندگي اخلاقي همراه باشد.
باید تأکید کرد که اخلاق و فرهنگ رابطه‌ای چرخه‌ای با یکدیگر دارند و یکدیگر را تقویت می‌کنند و یا سبب فرو‌پاشی یکدیگر می‌شوند، ولی این رابطه در عین حال بسیار انعطاف‌آمیز است. اخلاق و فرهنگ باید با یکدیگر رابطه همسازی داشته باشند و نه رابطه‌ای آمرانه.
- ضرورت و اهداف
در ابتدا در تعریف فرهنگ در استاندارد ایزو 9004 ویرایش 2018 بیان شد؛ فرهنگ به عنوان مجموعهای از باورها، تاریخچه، اخلاق، رفتار مشاهده شده و نگرشهای مرتبط با آن است که به همراه سه مولفه دیگر شامل ماموریت، چشمانداز و ارزشها هویت سازمان را شکل میدهد. با توجه به مطالب فوق و اینکه در چند سال گذشته شاهد نقصان زیادی در رعایت اصول اخلاقی و قانونی در کسب و کارها از سوی سازمانها بودهایم، ضرورت پرداختن به موضوع فرهنگ سازمانی به دلیل تاثیرگذاری ناگسستنی این دو، دانستن وضعیت موجود فرهنگ و اخلاق کسب و کار(آگاهی و درک فرهنگ اخلاقی در سازمانها) و همچنین شناسایی عوامل تأثیرگذار بر نگرش اخلاقی و دیدگاههای صاحبان کسب و کار و سایر ذینفعان از جمله مشتریان، مصرفکنندگان، پیمانکاران، جامعه و …، هدف کلان از ایجاد کارگروه اخلاق و فرهنگ سازمانی در انجمن مدیریت کیفیت ایران است.
از آنجا که فرهنگ جوهره هويت سازمان است؛ فرهنگ سازمانی به عنوان مجموعهای از باورها، اخلاق، تاریخچه و ارزشهای مشترک بر رفتار و اندیشه اعضای سازمان اثر میگذارد و میتواند نقطه شروعی برای حرکت و پویایی یا مانعی در راه پیشرفت به شمار آید.
- مزایای ایجاد کارگروه
امروزه تدوین قواعد اخلاقی برای حرفههای مختلف به ضرورتی اجتناب ناپذیر در سراسر دنیا تبدیل شده است. در این میان، پژوهشگران بسیاری به اخلاق در کسب و کار به منزلۀ یکی از مهمترین حوزه‌های اخلاق حرفهای توجه کردهاند؛ به نحوی که یکی از موضوعات مهمی که در استاندارد ایزو 9004 ویرایش 2018 با عنوان «مدیریت کیفیت- کیفیت سازمان- راهنماییهایی برای دستیابی به موفقیت پایدار» به آن اشاره شده است بخش “هویت سازمان” است. در این استاندارد هویت سازمان شامل مولفههای ماموریت، چشمانداز، ارزشها و فرهنگ است.
در استاندارد ایزو 9004 ویرایش 2018 فرهنگ را باورها، تاریخچه، اخلاق، رفتار مشاهده شده و نگرشهای مرتبط با هویت سازمان تعریف کرده است. علاوه بر آن تعیین، اجرا و برقراری ارتباط ماموریت، چشمانداز و ارزشهای سازمان، و ترویج یک فرهنگ همراستا در مدیریت موفقیت پایدار سازمان مدنظر و مورد تاکید این استاندارد قرار گرفته است.
علاوه بر آن فرهنگ اخلاقی آگاهی ما را در فعالیتهایمان ارتقا داده و میتواند هوشیاری ما را درباره تعهدات دو جانبهمان به سازمان افزایش دهد؛ بنابراین باید به آن توجه شود. وقتی سازمانها محیطی را ایجاد می‌کنند که رفتار یا عمل افراد بهطور ماندگار بر اساس ارزشهای اخلاقی و سیاستهای آن تنظیم شود، فرهنگ اخلاقی خود را نهادینه کردهاند.
در نهایت اینکه یک فرهنگ قوی میتواند مزایایی، همچون افزایش اعتماد، همکاری، کاهش اختلافنظر و توانایی گرفتن تصمیمات کارآمدتری را برای اعضای سازمان به همراه داشته باشد از طرفی درک جایگاه و اهمیت اخلاق در کسب و کار باعث میشود تا شرکتها و سازمانها در مسیر درست خود قرار گیرند و مراحل پیشرفتشان را با ثبات طی کنند. علاوه بر آن اخلاق کار میتواند ظرفیتهایی برای حل و فصل موضوعات فوق فراهم آورد.
- شرح مسئولیتهای کارگروه
- تدوین راهبردها و برنامههای عملیاتی و اجرایی درباره توسعه اخلاق و فرهنگ سازمانی؛
- شناسایی و ترغیب و تشویق صاحبنظران و پژوهشگران و مدیران و کارکنان بنگاههای اقتصادی برای مشارکت در توسعه و ارتقای اخلاق و فرهنگ سازمانی؛
- تعامل و همکاری با سایر کارگروههای مرتبط در انجمن و نهادهای اجرایی، علمی، پژوهشی، تولیدی و خدماتی در زمینه تدوین، طبقه‌بندی و کاربرد استانداردهای مرتبط با اخلاق و فرهنگ سازمانی؛
- انجام امور پژوهشی در مورد تعیین مبانی، ابعاد و معیارهای موثر در ایجاد، حفظ و توسعه اخلاق و فرهنگ سازمانی برای حوزه‌های مختلف صنعتی و خدماتی؛
- تهیه/جمعآآورآوریآوری محتواهای آموزش و مهارتی در باب اخلاق و فرهنگ سازمانی با تکیه بر ضرورت های آینده نگرانه و انتشار آنها از طریق ایجاد ارتباط سازنده با رسانه‌های جمعی؛
- برگزاری نشست، گردهمایی و همایش در توسعه اخلاق و فرهنگ سازمانی؛
- طراحی مکانیزمهای ارزیابی تعیین سطح بلوغ فرهنگ و اخلاق در سازمانها و ارائه راهکارهای مناسب؛
- ارائه خدمات ارزیابی، مشاوره‌ای، آموزشی و پژوهشی مرتبط با توسعه اخلاق و فرهنگ سازمانی؛
- استانداردسازی نظام مدیریت اخلاق و کسب و کار؛
- طراحی مدل ارزیابی اخلاق و فرهنگ سازمانی.