چرا تعالی سازمانی ؟اجرای کدام مدل تعالی برای سازمان شما مناسب‌تر است ؟
دکتر نسرین وفایی ؛ عضو هیئت مدیره انجمن مدیریت کیفیت ایران
تعالی سازمانی به معنای رشد و توسعه پایدار و مداوم کسب و کار با هدف کسب رضایت ذینفعان و افزایش سودآوری است. میزان تحقق تعالی سازمانی تحت تاثیر عواملی چون فرهنگ و ارزش‌های هر سازمان، توانمندی‌های نیروی انسانی آن و شرایط محیطی آن سازمان است. بعنوان نمونه‌هایی از مزایای تعالی سازمانی می توان به بازدهی بالا و بهره‌وری بهتر از منابع، افزایش رضایتمندی مشتریان، کاهش هزینه‌ها، افزایش سهم بازار و توسعه محصولات و خدمات اشاره کرد. علاوه بر این، تعالی سازمانی بهبود فرهنگ و ارزش‌ها، ایجاد روحیه و انگیزه کارکنان، ارتقاء مهارت‌ها و توانمندی‌ها، تسهیل فرآیند تصمیم‌گیری و ایجاد انعطاف‌پذیری در سازمان را تسهیل می‌کند. در نهایت، تعالی سازمانی می‌تواند بهبود شرکت در مقابله با چالش‌ها و ریسک‌ها و نیز افزایش پایداری سازمان را به دنبال داشته باشد.
سازمان متعالی نیز سازمانی است که به مفهوم تعالی سازمانی پایبند است و به سوی آن حرکت می‌کند. چنین سازمانی از مدیرانی با تفکر و اندیشه متعالی بهره می‌گیرد و فعالیت‌های خود را در راستای بهبود رضایتمندی مشتریان و سایر ذینفعان مدیریت و بهینه‌سازی می‌کند. این سازمان‌ها برای دستیابی به تعالی و رشد پایدار از چهارچوب‌ها و مدل‌های تعریف‌شده‌ای نیز استفاده می‌کنند که مدل تعالی سازمانی نام دارند.
مدل های تعالی سازمانی، ابزارهایی برای شناسایی، تشخیص ، توسعه و گسترش موفقیت در یک سازمان هستند. مدل‌های تعالی سازمانی چارچوب‌هایی منظم و اثبات شده‌ای هستند که به یک سازمان کمک می‌کنند تا با معیارهایی شفاف از آنچه که برای بهبود مستمر نیاز دارند آگاه شوند و بتوانند ضمن جمع‌آوری منابع مورد نیاز، تمامی کارکنان و اعضای خود را برای حرکت در مسیر تعالی سازمان تشویق کنند و به این ترتیب منافع تمامی ذینفعان را افزایش دهند. از طرفی با گسترش رقابت میان کسب و کارها، استفاده از مدل‌های تعالی سازمانی برای بهبود عملکرد سازمان‌ها ضرورت بیشتری پیدا کرده است. پیاده سازی این مدل‌ها، ابزارهای جدیدی را برای پیشی‌گرفتن از رقبا در اختیار مدیران قرار می‌دهد.
کاربرد اصلی مدل‌های تعالی سازمانی این است که به کسب و کارها کمک می‌کند تا تشخیص دهند که در کجای مسیر تعالی سازمانی قرار دارند و برای بهبود وضعیت خود باید روی بهبود کدام معیارها تمرکز کنند. از برخی از مدل‌های تعالی سازمانی به عنوان ابزاری برای افزایش اعتبار سازمان نیز استفاده می‌شود و داشتن گواهی‌های مربوط به پیاده‌سازی آنها می‌تواند اعتبار کلی یک سازمان را هم در داخل و هم در خارج از سازمان تقویت کرد. به علاوه، پیش بینی بر آن است که هرگونه هزینه اضافی برای پیاده‌سازی این مدل‌ها در نهایت با بازدهی بیشتر کارکنان، رضایت بیشتر مشتریان و کارآمدتر شدن سازمان جبران خواهد شد.
استفاده از این مدل‌ها، کارکردهای دیگری نیز دارد و برای کاهش هزینه‌ها، پاسخ‌گویی به نیازهای مشتریان، صرفه‌جویی در منابع و افزایش کیفیت عملکرد سازمان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. با توجه به چالش‌هایی که سازمان‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، بدیهی است که کارکرد مهم دیگر مدل‌های تعالی سازمانی، حفظ مزیت رقابتی سازمان است. نتایج حاصل از خودارزیابی‌هایی که بر اساس این مدل‌ها انجام می‌شود می‌تواند به عنوان بخشی از فرآیند برنامه‌ریزی کسب و کار مورد استفاده قرار گیرد. در نهایت، از این مدل‌ها می‌توان برای ارزیابی نقاط قوت و ضعف در جهت بهبود عملکرد سازمان و تحقق اهداف آن نیز استفاده کرد.
قریب به سه دهه است که مدل های تعالی متنوعی در حوزه های مختلف، متناسب با نیازهای سازمان طراحی شده اند. این تنوع باعث شده که اغلب سازمان ها در انتخاب بهترین و مناسبترین این مدل ها برای سازمان خود، با مشکل مواجه شوند. نکته اینجاست که مدل‌های تعالی مختلف، همه روی بهبود عملکرد سازمان ها متمرکز هستند اما رویکردهای متفاوتی را برای بهبود عملکرد در سازمان‌ها ارائه می‌دهند. اغلب مدل‌های تعالی سازمانی چارچوبی مناسب برای ارزیابی عملکرد و سنجش میزان موفقیت سازمان‌ها و مدیریت مناسب آنها در اختیار سازمان قرار می دهند و یک زبان مشترک برای مقایسه عملکرد و میزان موفقیت سازمان در اختیار قرار می‌دهد و سازمان را قادر می کند از نتایج آن برای مقایسه خود با طیف وسیعی از شرکت‌های ملی و بین‌المللی استفاده نماید. تفاوت بین این مدل‌ها در معیارها، شاخص‌ها و رویکردهای سنجش عملکرد سازمان، نحوه ارزیابی عوامل و نتایج عملکرد است.
با توجه به توضیحات فوق نتیجه می گیریم که مدل های تعالی از منظر ارائه چارچوبی منظم برای بهبود عملکرد سازمان، ماهیت مشترکی دارند و بکارگیری صحیح هر یک از آنها می تواند مسیر حرکت به سمت تعالی را برای سازمان شفاف کند. سوالی که مطرح می شود این است که چرا در اغلب سازمان هایی که از مدل های تعالی استفاده کرده اند این حرکت به سمت تعالی اصلا شروع نشده است یا پس از مدتی متوقف شده؟ آیا مدل اشتباه انتخاب شده است؟ آیا اگر مدل تعالی به کارگرفته شده تغییر کند در موفقیت تاثیری دارد؟
پاسخ این است که برای انتخاب مدل های تعالی مناسب در هر سازمانی، ابتدا می بایست بررسی لازم براساس نیازها و ویژگی‌های سازمان انجام شود تا مدل متناسب با نیازهای سازمان انتخاب گردد. و با توجه به هدف مشترک اغلب مدل های تعالی که روی موفقیت سازمان متمرکز هستند باید به این نکته توجه داشته باشیم که این مدل یا ابزار نیست که موجب موفقیت سازمان در حرکت به سمت تعالی می گردد بلکه راز موفقیت در میزان پایبندی سازمان به مفهوم تعالی و تداوم اجرای آن در سازمان با مشارکت همه کارکنان و با استفاده از مدیرانی با تفکر و اندیشه متعالی است.
منبع: نشریه کیفیت و مدیریت شماره 39 فصل پاییز 1402