وضعيت بهره وری در كشور و راه هاي ارتقای آن

در دنیاي پر هياهوي امروزي واژه بهره‌وري به معناي قدرت توليد، باروري و مولد بودن است . بطور كلي بهره وري رابطه بين حجم يا ارزش توليد انجام شده با امكانات و منابع مورد استفاده را توصيف و تبيين مي كند و استفاده موثر و بهينه از منابع موجود را به منظور توليد كالا يا خدمات نشان مي دهد . در اين صورت بايد گفت بهره وري رابطه    بين توليد و مصرف را نشان مي‌دهد .

بر پايه آخرين مطالعات علمي و تجربي صورت گرفته بهره‌وري داراي سطوح مختلفي است كه مي تواند فراگيري بهره‌وري از سطح فرد تا سطح جهان را ارائه نمايد :

• سطح بهره‌وري فردي :استفاده بهينه از مجموعه استعدادها و توانايي هاي بالقوه فرد در مسير پيشرفت زندگي خود مي باشد . در اين حالت و از ديد منافع سازماني ، ارتقاء بهره وري در افراد، بهبود بهره وري سازمان را خواهند داشت . آموزش يادگيري و رشد نيروي انساني در سازمان و مشاركت افراد در اداره سازمان علاوه بر بهبود بهره‌وري فرد، موجب افزايش بهره‌وري سازمان خواهد شد .

• سطح بهره‌وري در خانه :ارتفاء بهره‌وري در خانه موجب پايين آمدن ضايعات از بين رفتن اسراف و نيز كيفيت زندگي بهتر در استفاده از مواهب زندگي مي شود .

• بهره‌وري در سازمان : بهبود بهره وري در سازمان نتيجه استفاده بهينه و موثر و كارآمد از منابع، تقليل ضايعات ، كاهش قيمت     تمام شده ، بهبود كيفيت ارتقاء رضايت مشتريان ، دلپذيري در محيط كار و افزايش انگيزه و علاقه كاركنان به كار بهتر بوده كه نهايتـا موجب رشد و توسعه سازمان را بدنبال خواهد داشت . ( مشابه سازمان هاي ياد گيرنده)

• بهره‌وري در سطح ملي : افزايش بهره‌وري تنها را توسعه اقتصادي كشورها مي باشد كه موجب ارتقاء سطح رفاه زندگي يك ملت مي گردد . تحولات معجزه آساي رشد و توسعه اقتصادي در كوتاه مدت در برخي از كشورها منجمله ژاپن ، آلمان ، چين و تعدادي از كشورهاي شرق آسيا نتيجه افزايش بهره وري و استفاده بهينه ، كارا و اثر بخش آنها از منابع فيزيكي و انساني كشورهايشان  بوده است.

• بهــره‌وري سبــز : به‌طور اصولي بهره وري سبز نتيجه برنامه توليد پاكيزه تر در دستور كار بخش هاي توليد قرارگرفته است .       بهره وري سبز بعنوان يك هدف داراي آثار گوناگون در توسعه پايدار است . بطوري كه مفاهيم محيط زيست را با احياء و حفظ منابع طبيعي در امور فني ، اقتصادي و استراتژيك بهره وري پيوند مي‌دهد .

• پيامد هاي بهره‌وري : مهمترين نتايج حاصل از پيامد‌هاي بهره‌وري عبارتست از :

الف –  سود بالاتر حاصل از انجام درست و بهينه هزينه‌هاي نيروي انساني و نيز منابع فيزيكي در موسسه

ب –  ايجاد درآمد واقعي بيشتر براي شاغلين و نيز فراهم‌آوري منافع اجتماعي آن مانند اشتغال بيشتر براي مردم و جامعه فعال آن

ج –  ايجاد زمينه هاي بهره‌وري عمليات براي يك موسسه از منظر مقايسه‌اي درون سازماني و نيز درون سيستمي توليد و صنعتي جامع

• استراتژي‌هاي بهره‌وري : در آثار مديريتي ، واژه استراتژي در پنچ مفهوم بشرح زير كاربرد دارد :

• راهبرد به معناي طرح (Plan)
• راهبرد به معناي الگو (Play)
• راهبرد به معناي شكلي (Pattern)
• راهبرد به معناي موضوع (Position)
• راهبرد به معناي ديدگاه (Perspective)

• استراتژي استفاده از نظام مديريت بهره‌وري فراگير :

استراتژي كه براي استفاده از مديريت فراگير بعنوان ابزاري براي سنجش و اندازه گيري بهره وري استفاده مي شود، در چهار سطح به شرح زير انجام مي شود :

الف –  سطح اول : در اين وضعيت روند بهره وري كل در برابر نقطه سر به سر بنگاه را بررسي مي كنيم و اگر مقدار بهره‌وري كل در دوره زماني خاصي از نقطه سر به سر تجاوز كند، تجزيه و تحليل سطح دوم را انجام مي دهيم .

ب –  سطح دوم : به منحني هاي روند بهره‌وري كل در نقطه سر به سر به تفكيك هر واحد عملياتي توجه مي كنيم . در اين حالت براي  آن واحدهاي عملياتي كه مقدار بهره وري كل آنها زير نقطه سر به سر قرار دارد تجزيه و تحليل مرحله سوم را انجام مي دهيم .

ج-  سطح سوم : روند شاخص هاي جزيي براي كليه واحدهاي عملياتي كه مقدار بهره‌وري كل آنها زير نقطه سر به سر است را تجزيه   و تحليل مي كنيم . معمولا در عمل يك يا بيشتر از يك شاخص بهره وري جزيي در حال كاهش مي باشد .

د –  سطح چهارم :  منابع و نهادها را در ارتباط با بهره‌وري آنها با استفاده از روش مهندسي صنايع تجزيه و تحليل مي كنيم .

در اين استراتژي از اصل مديريت براساس حالات استثنايي كه به خودي خود بر بهره‌وري كل تاثير مي‌گذارد استفاده مي شود .

• عوامل موثر بهره وري و راه‌هاي ارتقاي آن : عمده دانشمندان جهاني عوامل موثر به بهره‌وري را به دونوع تقسيم نموده‌اند :

الف –  عوامل كوتاه‌مدت

ب –  عوامـل بلنـــد‌مدت

الف –  عوامل كوتاه‌مدت ( موثر بر بهره‌وري) :  تغييرات كوتاه مدت در بهره‌برداري بر اساس آخرين شاخص ها و  مطالعات جهاني

به شرح زير است :

• ميزان انگيزه پرسنـــل براي كار
• بهبود روش ها و سيستم‌هاي جاري
• گردش كار و نمودار فرآيندي آن
• تغييرات در ميزان فـــشار كــار
• نوسانات تجــاري
• مهارت نيروي كار

ب –  عوامل بلند‌مدت  ( موثر بر بهره‌وري ) :

A  –  ايجاد و توسعه محصولات جديد

  B–   معرفي روش‌هـــاي توليد جديد

C–  كشف منابع جديد

D–  يافتن كانال‌هاي جديد بازاريابي

E–  عقلايي كردن ساخت اقتصادي و بهره‌وري

F–  نحوه استفرار پرسنل و تجهيزات

G–  كيفيت مواد

• عوامل موثر بر ديدگاه‌هاي بهره‌وري : بهره‌وري را مي‌توان از دو ديدگاه ملي و يا جهاني مورد بررسي و توجه قرار داد :

الف -ديدگاه تكنيكي ( نگرش فني )

 نسبت ستانده ها به يكي از عوامل توليد

ب-ديدگاه فرهنگي ( نگرش فكري)

ارزيابي يك ايدئولـــوژي فرهنگ و شيــــوه

 زندگي افراد و عوامل موثر در فرآيند فعاليتي

بنا براين بهره‌وري به عنوان يك فلسفه مبتني بر ” استراتژي بهبود” ، عاملي‌ست كه قشرهاي مختلف يك جامعه را در بر گرفته و منافع آنها را به يكديگر پيوند مي دهد. در اين بينش انسان به عقيده و باوري دست پيدا مي كند كه مي‌تواند در شرايط روز وظايف خويش را از گذشته بهتر و مطلوب‌تر انجام دهد . ضمنا” بايد توجه داشت كه هيچ يك از عوامل فني به تنهايي مد نظر نيستند، بلكه مجموعه آنها بر رشد بهره‌وري موثرند .

• عوامل موثر بر بهره‌وري يك سازمان : با توجه به تجارب كسب شده و نيز رعايت دسته بندي هاي غوامل موثر مي تـــوان به دو عامل داخلي و خارجي اشـاره مستقيم داشت :

الف-عوامل داخلي يا قابل كنترل ( عوامل درون‌سازماني )

اين عوامل تحت حيطه و اختيارات افراد و مديران داخل سازمان است كه با تعميق و مديريت صحيح مي تواند با بهره‌وري بالا به‌كار گرفته شوند.

اين عوامل بـــشرح زيـر تقسيم مي شوند .

• عوامل سخت افزاي موثر در بهره وري مانند ماشين آلات و تجهيزات ، تكنولوژي ، مواد اوليه ، انرژي و ابزار

• فناوري و دانش فني
• مـــواد و انــــرژي
• طراحي محصـــول
• كاركنان

ب-عوامل خارجي مربوط به فرآيند ناشي از استـــفاده موثر از منابع انساني عامل بهبود بهره‌وري‌ست كه به ترتيب زمان  

انجام عمليات بر آنها تاثير گذار است :

• غيبت و تاخير
• حوادث و مخاطرات شغلي
• سطح و ساختار مهارت‌ها
• زمينه تحصيلي و فرهنگـي
• گــزارش‌هــا و ارزش‌ها

12 –  موانع بهره‌وري در سازمان : براساس تحقيقات صورت گرفته در سال 2020 در آمريكا بين بيش از 2000 مدير و نيز بيش از 3000 كارمند و كارگر ، موانع بهره‌وري به شكل زير رتبه بندي شده است :

• تلفن همراه 18%
• شايعات و صحبت‌هاي حاشيه اي 15%
• اينترنت 12%
• رسانه‌هاي اجتماعي 19%
• ميان‌وعده و سيگار 8%
• همكاران پر سر و صدا 10%
• جلسات كم بازده 7%
• ايميل 5%
• تماس‌هاي تلفني يا صداي بلند 6%

بطور كلي موانع مديريت بهره‌وري را مي‌توان در قالبت عناوين زير دسته بندي نمود :

• ضعف در دانش مديريت بهره‌وري
• به‌كار گيري افراد فاقد تخصص كافي
• عــدم وجود سيستم‌هـاي ارزيابي
• كمبود انگيزه كاري بين كــارمندان
• شيوع روحيه منفعت طلبي در سازمان
• تعدد جلسات كم بازده

و در كلام پاياني راهكارهاي افزايش بهره‌وري در سازمان :

و در نهايت رويكرد‌هاي ارزشمندي چون :

دکتر رضا پدیدار؛ عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران