تجربه نشان میدهد فرماندهی سکان انتقال بین نسلی کسب و کارخانوادگی، یک ابتکار چند وجهی است و به معنای انتقال مالکیت، مدیریت و کنترل کسب و کار از نسل فعلی به نسل بعد خانواده است. این موضوع ممکن است شامل فرآیندها، ارزش‌ها، دانش سازمانی، دانش فنی، سرمایه انسانی، دارایی‌های فیزیکی و منابع مالی شرکت خانوادگی باشد. همچنین می‌تواند شامل انتقال سهام، انتصاب همسر و یا فرزندان به سمت‌های اجرایی، تعیین و توسعه نقش فردی اعضای خانواده در کسب و کار و یا حتی فرآیندهای مالی و مالکیتی دیگر باشد.
یک انتقال بین‌نسلی کسب و کارخانوادگی موفق، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، آمادگی مالی و حقوقی، آموزش و توسعه مدیریتی نسل جوان، توافق خانوادگی و آمادگی ذهنی نسل جوان برای پذیرش و مدیریت کسب و کارخانوادگی است. انتقال بین‌نسلی موثر مستلزم بررسی دقیق و درست تأثیرات احتمالی مولفههایی مثل امور مالی، مالکیت، فرهنگ سازمانی و روابط خانوادگی است.
مسئولیت انتقال موفقیت‌آمیز بین‌نسلی کسب و کارخانوادگی ممکن است به عهده یک یا چند فرد از اعضای خانواده یا از میان مدیران و کارکنان کلیدی کسب و کارخانوادگی و یا به کمک یک تیم مدیریتی یا شورای مشاوران خانوادگی انجام شود که اینان بایستی دارای مهارت‌های لازم و تجربه و تخصص در زمینه‌های مختلف مدیریتی، مالی، حقوقی و استراتژیک باشند تا بتوانند به عنوان مشاوران و راهنمایان در فرآیندهای انتقال کسب و کار به نسل بعد، نقشی اساسی و اثربخش داشته باشند.
زمان مناسب برای انتقال موفقیت آمیز بین‌نسلی کسب و کارخانوادگی یک پلکان چند سطحی حساس و مهم است و بستگی به شرایط خاص هر خانواده و کسب و کارخانوادگی دارد.
اما در کل می‌توان گفت که زمان مناسب برای انتقال موفقیت‌آمیز بین‌نسلی کسب و کارخانوادگی به عوامل ذیل بستگی مستقیم دارد:
الف. آمادگی نسل جوان: چنان‌چه نسل جوانی که قرار است کسب و کار را به ارث ببرد، دارای توانایی‌ها، تجربه و آمادگی مدیریتی و کارآفرینی لازم باشد، زمان مناسب برای انتقال فراهم است.
- آمادگی مالی و حقوقی:انتقال کسب و کار باید به‌گونه‌ای باشد که مشکلات مالی و حقوقی را برای خانواده ایجاد نکند. بنابراین، تهیه مستندات حقوقی و برنامه‌ریزی مالی مناسب از جمله عوامل مهم در تعیین زمان مناسب است.
- سلامت کسب و کار: اگر کسب و کارخانوادگی در وضعیت مناسبی قرار داشته باشد و از لحاظ عملکرد و موقعیت بازار پایداری داشته باشد، زمان مناسب برای انتقال مناسب است.
- توافق خانوادگی: انتقال کسب و کار باید با توافق و هماهنگی خانواده انجام شود و اعضای خانواده باید آمادگی و تعهد لازم را داشته باشند.
با توجه به ماهیت عوامل مذکور، زمان مناسب برای انتقال موفقیت‌آمیز بین‌نسلی در هر خانواده ممکن است متفاوت باشد.
از سوی دیگر همانگونه که اشاره شد، برای انتقال موفقیت‌آمیز کسب و کارخانوادگی به مهارت‌ها و قابلیت‌هایی نیاز است که به افراد کمک می‌کند تا با تعارضات و مشکلات مرتبط در مسیر انتقال کسب و کارخانوادگی به نسل بعد به طور موثر عمل نمایند.
در ادامه به برخی از شایستگیهای مورد نظر اشاره میشود:
- مهارت‌های ارتباط موثر(به طورعام)
مهارت‌های ارتباطی از اهمیت به سزایی برخوردارند زیرا انتقال کسب و کارخانوادگی ممکن است با اختلالات و مشکلات ارتباطی گوناگونی مواجه شود و بنابراین لازم است فرد یا افرادی که در آن مشارکت دارند شایستگیهای ذیل را احراز نمایند:
- مهارت مذاکره
- توان برقراری تعاملات بین فردی،
- مهارت‌های گفتاری، نوشتاری و زبان بدن،
- توانایی‌های گوش دادن فعال و فهم درست افراد،
- برقراری ارتباط مستقیم و صادقانه با ذینفعان خود و توانایی انتقال ایده‌ها و ارزش‌ها به آنان.
همچنین توانایی برقراری ارتباطات موثر با اعضای نسل‌های مختلف خانواده، تیم‌های کاری و سایر ذینفعان و تسهیل درک و تفهیم بین آنان و ایجاد تعهد و هماهنگی در اجرا از دیگر توانمندی‌های مهم در این زمینه محسوب میشود.
2- مهارت حل تعارضات
علاوه بر مهارت‌های عام پیش گفته، توانمندی‌های ذیل(به طورخاص) برای حل تعارضات نیاز است:
- توان گفت و گوی موثر و حل تعارض‌ها بین اعضای خانواده و نسل‌های مختلف، از جمله تعارضات مربوط به اهداف، ارزش‌ها، نگرش‌ها و …
- توانایی مدیریت تغییر،
- تسلط بر مهارت‌های حل مسائل،
- توان تصمیم‌گیری و تصمیمسازی،
- توان بهره مندی از منابع بیرون از کسب و کارخانوادگی.
توانمندی‌های مذکور و نیز توان مدیریت احساسات و ایجاد توافقات، به افراد مسئول کمک مفیدی می‌کند تا با تعارضات و مشکلات مرتبط در انتقال کسب و کارخانوادگی به نسل بعد، به طور موثر عمل نمایند و فرآیند انتقال بهبود یابد.
- تیزبینی مدیریت مالی
این تیزبینیها شامل موارد زیر هستند:
- داشتن دانش و توانایی برای تفسیر و تحلیل صحیح و دقیق اظهارنامه‌ها و دیگر گزارش‌های مالی،
- توانایی برنامه‌ریزی و مدیریت مالی برای تضمین موفقیت مالی کسب و کار در طول زمان،
- توانایی تشخیص و ارزیابی ریسک‌های مالی و انتخاب راهکارهای مناسب برای مدیریت آنها،
- توانایی توسعه استراتژی‌های مالی برای افزایش ارزش کسب و کار و بهبود بهره‌وری مالی،
- توانایی ارتباط موثر و شفاف درباره مسائل مالی با اعضای خانواده، مدیران و کارکنان کسب و کارخانوادگی جهت اطمینان از تفهیم درست مسائل مالی و تصمیم‌گیری‌های مالی.
- بینش رهبری و مدیریت کسب و کار
برای یک انتقال موفقیت آمیز، مدیران نسل جوان باید توانایی‌های رهبری و مدیریتی ذیل را احراز کنند:
- توان نگاه استراتژیک به آینده و تحلیل روندها و عوامل تاثیرگذار محیطی، شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها، تحلیل رقبا و تعیین راهبردهای مناسب برای رشد و توسعه کسب و کار،
- توان جهتگیری استراتژیک و تنظیم اهداف موشکافانه، تدوین برنامه‌ها و رویکردهای مدیریتی برای دستیابی به اهداف و ایجاد سیاست‌ها و رویه‌های مناسب برای اجرای این برنامه‌ها،
- توانایی ایجاد انگیزه و تعهد در اعضای خانواده، مدیران و کارکنان کسب و کار برای ادامه راه و توسعه آن.
- توان هدایت تیم‌های کاری،
- توانایی ایجاد تغییر و ارتقای عملکرد فرآیند انتقال بین‌نسلی،
- ارتباط موثر با اعضای خانواده و تیم‌های کاری، مشتریان، تامین‌کنندگان و سایر ذینفعان،
- توان احترام به رفتار اخلاقی، محترم شمردن مقوله شفافسازی در ابراز مالیات، مدیریت دقیق سرمایه و ایجاد سیاست‌ها و راهبردهای مالی موثر،
- توان نوآوری و بهبود مستمر کسب و کارخانوادگی،
- توان ارزیابی و مدیریت ریسک‌های مختلف از جمله ریسک مالی، عملکردی و رقابتی.
- توان شناخت مسائل مالی، روندها و چالش‌های آن به عنوان یک پایه مهم برای انتقال موفق کسب و کار به نسل بعد.
- توانایی مشارکت و همکاری فعال با اعضای نسل‌های مختلف خانواده برای تصمیم‌گیری‌های استراتژیک و اجرای برنامه‌های انتقال کسب و کار.
به هرحال بینش رهبری و مدیریت کسب و کار از جمله مهارت‌های اساسی مدیران نسل جوان میباشد که برای انتقال موفقیت‌آمیز کسب و کارخانوادگی بسیار حیاتی است.
شناخت و درک قوی از پویایی خانواده
توان شناخت عمیق از تغییرات، دینامیک‌ها و روابط داخلی خانواده و کسب و کار بسیار حیاتی است زیرا خانواده‌ها و کسب و کارهای خانوادگی همواره بایستی موقعیت‌ها و چالش‌های منحصر به فرد ذیل را درک نمایند:
- درک روابط میان اعضای خانواده و نقش‌های آنان در کسب و کار، از جمله تعاملات میان نسل‌های مختلف خانواده، تصمیم‌گیری‌ها و انتقال دانش و تجربیات،
- درک از تغییرات و تحولات درون و برون کسب و کار و نحوه تأثیرگذاری آنها بر خانواده و برعکس،
- درک ارزش‌ها، اهداف و انگیزه‌های خانواده و نحوه تأثیرگذاری آنها بر روند کسب و کار،
- درک پیچیدگی‌ها، اختلالات و تعارضات ممکن در مدیریت خانواده و کسب و کار و یافتن راه‌حل‌های مناسب مورد نیاز ذیربط.
در یک جمعبندی سریع، دانش و مهارت‌های پیشگفته زمینهساز کمک به مالکان، رهبران و مدیرانی خواهد بود که قرار است به نحوی موثر در انتقال موفقیت‌آمیز کسب و کارخانوادگی دخیل شوند. بتوانند در فرآیند انتقال کسب و کارخانوادگی، روابط داخلی بین‌نسلی را بهبود بخشند و برای مواجهه با چالش‌ها و بهره‌مندی از فرصت‌ها بهترین راه حل‌ها را ارایه دهند. در نتیجه بروز این توانمندیها، انتقال یک‌پارچه، موفقیت‌آمیز و پایدار کسب و کارخانوادگی به خوبی تسهیل میشود و رهبران نسل جوان نیز با آمادگی بیشتر با شرایط متغییر بازار و روندهای صنعت منطبق خواهند شد. بدینلحاظ به نظر میرسد برای احراز حس مالکیت مسئولانه، تخصیص منابع، اراده و تعهدی واقعی برای تداوم در طول زمان و حفظ و اعتلای میراث و ارزشهای خانواده و کسب و کارخانوادگی یک ضرورت حیاتی و اجتناب ناپذیراست.
تدوین از :
- دکتر محمد بهارلو محمدزاده
- داوود امیراحمدی
منبع: نشریه کیفیت و مدیریت شماره 40 فصل زمستان 1402
منابع برای مطالعه بیشتر:
- https://www.waldenu.edu/programs/business/resource/eight-tips-to-run-a-successful-family-business
- https://www.ey.com/en_ie/private-business/seven-steps-to-successful-family-business-transition
- https://www.linkedin.com/pulse/secret-successful-family-business-transition-robert-powell