در این مقاله قصد داریم تا به تعریف هوش مصنوعی بپردازیم و کاربرد آن در افزایش بهره وری و کاهش برخی ریسکهای مهم در صنایع تولیدی را مشخص نمائیم. یک سازمان مدرن بر تضمین کیفیت با توجه به کارایی و قابلیت اطمینان کل متمرکز شده است. نقش و اهمیت جریان اطلاعات و مکانیزم تصمیمگیری صحیح و سریع در تولید یا ارائه خدمات در رابطه بین زیر سیستمهای عملیاتی و مدیریتی مهم میباشد. مشاهده سیستمی از یک سازمان مدرن تحمیل کننده ارزیابی بدون ابهامی از عناصر و اجزای آن میباشد. به طوری که در کتاب هوش مصنوعی در مدیریت سازمانهای مدرن نوشتهی ماریوس مالس زاک و پیوتر زاسکورسکی با تأکید بر تکنیکهای هوش مصنوعی و به کارگیری آن در فرآیندهای ارزیابی به نتایج عملکرد آن در جهت بهره‌برداری از سازمانهای مدرن فرایندگرا که موجب افزایش بهرهوری و انعطاف‌پذیری سازمانها میشود، پرداخته است. در این کتاب، هوش مصنوعی را به عنوان یکی از مهمترین موضوعات مطرح شده در زمینه مدیریت عنوان کرده است که با ظهور سیستمهای خبره، جهش و تحول عظیمی را در مدیریت سازمانها ایجاد نموده است. با نفوذ هوش مصنوعی در سازمانها، میبایستی به شناخت این علم نوظهور که برای بقاء و پیشرفت سازمانهای کوچک و بزرگ امری لازم است، پرداخته شود.
اکنون و در عصر حاضر بسیاری از سازمانها متوجه شده اند که سیستمهای هوش مصنوعی میتواند برایشان بازدهی زیادی را به همراه داشته باشد. و بکارگیری هوش مصنوعی که امری اجتناب ناپذیر است، یکی از مهمترین روشهای کسب مزیت رقابتی برای هر سازمانی میباشد در واقع سازمانها بدون استفاده از هوش مصنوعی امید چندانی به بقاء و رشد ندارند.
تعاریف مختلفی از هوش مصنوعی وجود دارد، هوش مصنوعی که به اختصار AI نامیده میشود، یک جنبه مهم و تاریک علم کامپیوتر است و هدف برنامه نویسان هوش مصنوعی نیز آفریدن تفکر است. یک تعریف کلی از هوش مصنوعی میتواند، سیستمهایی که مانند انسان فکر میکنند، سیستمهایی که مانند انسان عمل میکنند، سیستمهایی که عقلانی فکر میکنند و سیستمهایی که عقلانی عمل میکنند دانست که سعی در درک ذات هوش و تولید یک دستگاه هوشمند جدید دارد که روش مشابهی مانند هوش انسانی دارد ،در واقع به نوعی اطلاعات، آگاهی و تفکر انسان را شبیه سازی مینماید.
مدیران با توجه به پیشرفتهای هوش مصنوعی و استفاده روز افزون از تکنیکهای هوش مصنوعی دریافته اند که کامپیوتر و متعلقات آن، آنان را قادر میسازد تا در مقابل رقبا بهتر عمل کرده و برای بقاء سازمان بکوشند و زمانی که سبک تولید سنتی دچار رکود شده راهکارهای هوش مصنوعی، سازمان را از خطر حذف شدن در عرصه رقابت حفاظت مینماید.
در کشورهای پیشرفته و صنعتی بر این باورند که کارخانههای هوشمند که پایه و اساس آن ها استفاده از تکنولوژیهای دیجیتال و هوش مصنوعی میباشد باعث افزایش چشمگیر بهرهوری و توانمند سازی کارکنان در جهت کار هوشمندانه شده است. برآوردهای Accenture و Frontier Economics نشان میدهد که تا سال 2035 فناوریهای مبتنی بر هوش مصنوعی تا 40% باعث افزایش بهرهوری نیروی کار میشود که توانسته برای صنایع در حوزههای مختلف، افزایش چشمگیری در تولید نیز به همراه داشته باشد به طور مثال میتوان از هوش مصنوعی در کنترل کیفیت، کوتاه شدن زمان طراحی، کاهش ضایعات تولید، تعمیر و نگهداری، زنجیره تأمین شرکتهای تولیدی و …. استفاده کرد. در واقع، هوش مصنوعی میتواند نقش مهمی را در بهبود بهرهوری و کاهش برخی ریسکهای مهم در صنایع تولیدی داشته باشد که با دید سیستمی و فرآیندگرا، همین امر میتواند موجب اثربخشی سیستم مدیریت کیفیت یک شرکت و حتی بهبود آن در راستای سیاستها و خط مشیهای یک شرکت گردد که همواره استمرار در روند تولید، کاهش ریسک، بهبود در روش کار و در کل بهرهوری را مدنظر دارد. حال به برخی از کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع تولیدی در بخشهای مختلف میپردازیم.
- تولید
پیادهسازی و استقرار هوش مصنوعی در فرآیندهای مختلف تولیدی در بین تولیدکنندگان از محبوبیت قابل توجهی برخوردار است. مطالعات نشان میدهد که موارد استفاده از هوش مصنوعی در تولید در حال به روز شدن و همگام با تکنولوژیهای روز در حال حرکت است. بخش تولید دارای دادههای تحلیلی است که تجزیه و تحلیل آن برای ماشینآلات آسانتر است. از آنجا که صدها متغیر مختلف در روند تولید تأثیر گذارند و این تحلیلها برای انسان قدری دشوار است استفاده از هوش مصنوعی و مدلهای یادگیری ماشین میتوانند وظیفه سنگین تجزیه و تحلیل دادهها را انجام دهد. همچنین با شیوع بیماری کرونا تولیدکنندگان زیادی، علاقهمند به استفاده از هوش مصنوعی در صنعت شده اند، به طوری که ترس از تعطیل شدن کارخانهها و یا کاهش شدید تولید، آنها را مجبور نمود تا به پیادهسازی هوش مصنوعی روی آورند. شکی نیست که بخش تولید پیشرو در استفاده از فناوری هوش مصنوعی است. به طوریکه تولیدکنندگان از کاهش قابل توجهی در زمان قطع برنامهریزی نشده خبر میدهند که باعث بهبود بهرهوری، کیفیت محصول، ایمنی کارمندان و تولید محصولات جدید و با طراحی بهتر با استفاده از تجزیه و تحلیلهای مبتنی بر هوش مصنوعی میباشند.
- تعمیر و نگهداری قابل پیش بینی تولید
شرکتهای تولیدی مجبور به تعمیر مداوم دستگاهها و تجهیزات خط تولید میباشند که این امر هزینههای زیادی را به شرکتها اعمال مینماید همچنین تأثیر زیادی بر هزینه نهایی هر عملیات تولیدی دارد. به همین علت تولیدکنندگان به دنبال راهکارهایی برای تعمیر و نگهداری قابل پیش بینی میباشند. از هوش مصنوعی برای چک کردن پیش بینیها در رابطه با خرابیهای دستگاهها میتوان استفاده کرد به طوری که اجرای تعمیر و نگهداری قابل پیشبینی، زمانهای توقف کار را کم و عمرمفید باقی مانده ماشینها و تجهیزات را افزایش میدهد.
- کنترل کیفیت و بازرسیهای خط تولید
از آنجا که مشتریان انتظار محصولات بی عیب و نقص دارند و یکی از سیاستهای مورد نظر در خط مشی کیفیت اغلب شرکتها، توجه و درک نیازها و انتظارات مشتریان و بالا بردن رضایت آنهاست بنابراین یک سازمان در تلاش برای تحویل محصولات بی عیب و نقص به مشتریان خود میباشد در واقع مشتریان خواستار افزایش کیفیت محصول میباشند. برخی از تکنولوژیهای هوش مصنوعی مانند Quality 4.0 که شامل استفاده از الگوریتمهای هوش مصنوعی برای اطلاع دادن به تیمهای تولید و کنترل کیفی از خطاهایی است که به احتمال زیاد میتوانند باعث بروز مشکلات کیفیت محصول شوند، وجود دارند.
- زنجیره تأمین شرکتهای تولیدی
هوش مصنوعی همچنین در شبیه سازی سیستمهای زنجیره تأمین، طراحی و برنامهریزی زنجیره تأمین و تحلیل رفتارهای زنجیره تأمین به منظور حل مسائل موجود در زنجیره تأمین استفاده میشود به طور مثال تکنیکهای ANN، FL، ABS/MAS که کاربرد گسترده ای در زنجیره تأمین دارد، تکنیک Ga برای تصمیمگیری در مجموعه ای از دادههای بزرگ، تکنیک داده کاوی، تکنیک CBR و تکنیک SVM با توجه به اینکه علاقه مندان زیادی را در این حوزه جذب نموده است. به سرعت تکنیکهای دیگری هم در زنجیره تأمین قابل افزایش و بهتر شدن است تا بتواند جریان تصمیم گیری و چارچوب آن را بهبود دهند.
- طراحی تولید
طراحان و مهندسان، پارامترهای طراحی را در نرم افزار تولید کننده طراحی وارد میکنند تا تمام نتایج ممکن را که میتواند با آن محصول ایجاد شود، فراهم میکنند. تولیدکنندگان با استفاده از این روش به سرعت هزاران گزینه طراحی برای یک محصول ایجاد میکنند.
- پیش بینی قیمت مواد اولیه
همواره برای تولیدکنندگان نوسانات شدید قیمت مواد اولیه یک موضع چالش برانگیز بوده است آن ها مجبورند خود را با قیمت ناپایدار مواد اولیه سازگار نمایند تا بتوانند همچنان در بازار رقابت بمانند. نرم افزارهای هوش مصنوعی در این حالت با دقت و سرعت بیشتری نسبت به انسان قیمت مواد اولیه را پیش بینی مینماید.
- تجزیه و تحلیل داده ها
تجزیه و تحلیل دادهها، استفاده سریع و غیرمتمرکز مجموعه دادههای جمع آوری شده از سنسورها در ماشین ها را فراهم میکند. تولیدکنندگان برای کاهش زمان تولید، داده ها را جمع آوری و تجزیه و تحلیل میکنند. تجزیه و تحلیل دادهها در تولید استفادههای فراوانی دارد، به عنوان مثال بهبود کیفیت تولید و عملکرد تشخیص علائم اولیه کاهش عملکرد و جلوگیری از به خطر افتادن سلامتی کارگران از مزایای هوش مصنوعی است.
- تضمین کیفیت
سیستمهای هوش مصنوعی میتوانند تفاوت ها را از خروجیهای معمول با استفاده از فناوری بینایی ماشین تشخیص دهند زیرا بیشتر نقصها قابل مشاهده است. هنگامی که کالای نهایی کیفیت پایینتری از حد انتظار دارد، سیستمهای هوش مصنوعی محصولی که کیفیت مطلوبی ندارد را از سایر محصولات جدا میکند.
- مدیریت موجودی کالا
هوش مصنوعی میتواند بسیار ساده تر از روشهای دیگر تعداد محصولات را شمارش کند و میزان کالای موجود در انبار را شمارشکرده و آمار دقیقی از کالای موجود ارائه دهد. ابزارهای پیش بینی مدیریت موجودی کالای مبتنی بر هوش مصنوعی نتایج دقیقتری نسبت به روشهای سنتی ارائه میدهند. این ابزارها مشاغل را قادر میسازند تا سطح موجودی کالا را بهتر مدیریت کنند تا احتمال وقوع سناریوهای موجودی در انبار و موجودی آن کمتر باشد.
- ایمنی
تولید یکی از بالاترین ریسکها در بخشهای صنعتی است که با بیش از ۳۰۰۰ مصدومیت عمده وهر ساله ۹ مورد فوتی را گزارش میدهند، مشارکت رباتها در مشاغل پرخطر میتواند به تولیدکنندگان کمک کند تا حوادث ناخواسته را کاهش دهند.
- مدیریت ریسک
هوش مصنوعی میتواند ابزارها و راه حلهای هوش مصنوعی را برای شناسایی خطرات و انحرافات بالقوه ارائه دهد که ابزاری مؤثر برای مدیریت ریسک است. به لطف توانایی رایانههای پیشرفته در تجزیه و تحلیل مقدار زیادی از دادهها و قابلیتهای پیشرفته در مدیریت ریسک و انطباق، مشاغل میتوانند ریسکها را به طور مؤثر و به موقع شناسایی کنند، تصمیمات آگاهانهتری بگیرند و با ریسک کمتری فعالیت خود را ادامه دهند.
بنابراین میتوان نتیجه گرفت که چگونه شرکتها و صنایع تولیدی میتوانند با استفاده از هوش مصنوعی، کیفیت و بهرهوری را با سرعت و دقت بیشتری افزایش دهند و همه مواردی که به آنها اشاره شد، مواردی هستند که میتوانند باعث هوشمند شدن کارخانجات و صنایع تولیدی و هماهنگ شدن کلیه بخشهای شرکتهای تولیدی با یکدیگر در جهت بهبود سیستم مدیریت کیفیت و افزایش بهره وری در آنها باشند.
نام نویسنده: زهرا رجبی،کارشناس تضمین کیفیت شرکت رسا لوله پاسارگاد
منبع: نشریه کیفیت و مدیریت شماره 33 فصل بهار 1401