نگاهی به کاربست هوش مصنوعی در ارتقای کیفیت تولید

دکتر حسین مطلبی رییس پژوهشگاه فضای مجازی

در مصاحبه با نشریه کیفیت و مدیریت:

انقلاب صنعتی چهارم مبتنی بر تغییرات سریع فناوری است و نمی توان به روشنی ادعا کرد که در این تغییرات چه اتفاقاتی برای کسب و کارها رخ می دهد اما آن چه مهم است، کسب و کاری موفق تر خواهد بود که بتواند خود را با این تغییرات منطبق کرده و بیشترین کاربست فناوری را در این حوزه داشته باشد. در فرایند انقلاب چهارم صنعتی ابزارهای مختلف نظیر هوش مصنوعی، ایتنرنت اشیا، بلاکچین، شبکه های ارتباط سریع همچون 6 جی و سرعت در پردازش که تحت عنوان محاسبات کوانتومی مطرح است، جایگاه ویژه ای پیدا می کنند که لازم است صنایع همسو با این تغییرات به سمت آن ها حرکت کرده و نسبت به هوشمندسازی همه موارد اقدام کنند، زیرا همانگونه که نیازمند ایجاد دولت هوشمند برای باقی ماندن در حیات آینده دولت ها هستیم، نیازمند کسب و کارهای هوشمند نیز خواهیم بود.

کسب و کار هوشمند به کسب و کارهایی اطلاق می شود که از همه ابزارها از جمله هوش مصنوعی استفاده کرده تا نسبت به ارتقای بهره وری و انعطاف در تولید محصولات با تکیه بر فناوری اقدام کنند. به طور قطع عدالت در توزیع منافع انقلاب صنعتی چهارم و هوشمند سازی به نفع همه کسب و کارها خواهد بود چرا که این کسب و کارها در نهایت منجر به حذف کسب و کارهای کوچک و یا توانمندسازی آن ها می شود. در این میان این عقیده مطرح است که انقلاب چهارم صنعتی می تواند منجر به رونق کسب و کارهای خانگی و یا برعکس به شدت منجر به آسیب رسیدن به کسب و کارهای خانوادگی کوچک شود. در این میان کسب و کارها باید نسبت به تسریع در کاربست فناوری ها و برنامه ریزی اقدام کنند، در غیر این صورت دچار عقب ماندگی خواهند شد و فرصت تاریخی از از کسب و کارهایی که می توانستند در این مدت، جایگاه خود را بهبود ببخشند، گرفته خواهد شد.

ارتقای کیفیت محصولات با کاربست هوش مصنوعی از دیگر موضوعات مطروحه در انقلاب چهارم صنعتی است که با تکیه بر دو شکل مستقیم و غیرمستقیم صورت می‌ گیرد. تاثیر مستقیم این امر ناشی از کاربرد هوش مصنوعی در فرایند و خطوط تولید است که در این زمینه به شدت وابسته به فناوری های جانبی همچون اینترنت اشیا و ربات ها هستیم. در این شرایط هوش مصنوعی به دلیل در اختیار نداشتن برخی نقایص انسانی از جمله برخی عدم دقت ها، دچار خستگی نخواهد شد بنابراین ناخودآگاه کیفیت تولید ارتقا می یابد ضمن آن که هوش مصنوعی با دقت زمانبندی محاسبه می تواند ابزارهای خطوط تولید را به بهترین شکل به کار گرفته و حتی زمان مناسب برای بروزرسانی و تعویض ابزارها در خط تولید را تعیین کند که در نهایت منجربه بهبود کیفیت خطوط تولید می شود. مدیریت ربات ها و آموزش هایی که در خطوط تولید به آن ها داده می شود نیز در نهایت به بهبود فرایند تولید کمک خواهد کرد. در نهایت هوش مصنوعی می تواند با ابزارهای مرتبط و با قدرت پردازش در اختیار خود، به مراتب بهتر از هر نیروی انسانی به کنترل کیفیت محصول و افزایش کیفیت تولید کمک کند .

در اثر غیرمستقیم استفاده از هوش مصنوعی نیز جوانب تولید مورد توجه قرار گرفته و هوش مصنوعی می تواند با کاهش هزینه تولید و امکان اختصاص منابع به سایر بخش های خط تولید به کیفیت محصول کمک کند. استفاده از ربات ها در خطوط تولید و استفاده از کاربست هوش مصنوعی می تواند خطوط تولید را به صورت ۲۴ ساعته و با کمترین هزینه نسبت به نیروی انسانی فعال کند چرا که هزینه جانبی تولید با کاربرد ربات و هوش مصنوعی کاهش می یابد.

یکی دیگر از اثرات غیرمستقیم هوش مصنوعی کوتاه شدن زمان استفاده از طراحی است به طور قطع هرچه محصول سریع تر مطابق با نیاز بازار به تولید برسد، دستاوردهای بیشتری خواهد داشت. در این میان کاهش هزینه نیروهای متخصص یکی دیگر از مواردی است که  با تکیه بر هوش مصنوعی محقق خواهد شد ضمن آن که  با افزایش دقت در استفاده از هوش مصنوعی هزینه ضایعات و هزینه های مرتبط با مدیریت آن کاهش خواهد یافت، این در حالیست که در خدمات پس از فروش و ارایه خدمات به مشتری نیز می توان بر توانمندی های هوش مصنوعی تکیه کرد، بنابراین اثر مستقیم کاربست هوش مصنوعی ارتقای کیفیت در فرایند تولید و خط تولید و اثر غیرمستقیم در کاهش هزینه مرتبط ، کاهش احتمال شکست پروژه و افزایش کیفیت محصول تولیدی است.

در حال حاضر ابزارهای کنترل کیفیت انسانی به دلیل محدودیت های انسانی دچار نقایصی است که نیاز به آموزش و مهارت افزایی در انسان را افزایش می دهد و از آن جا که امکان کپی کاری دانش و تجربه در انسان وجود ندارد نیازمند رساندن افراد به سطح اولیه ای از توانمندی هستیم بنابراین نیاز به ابزار دایمی آموزش و مهارت افزایی برای انسان همواره احساس می شود این در حالیست که در هوش مصنوعی به دلیل امکان کپی کاری و انتقال دانش و تجربه با این مشکلات دست به گریبان نیستیم. برای بررسی اجزای یک محصول با تولید نهایی ، تصویری از محصول تهیه و در یک لحظه میلیاردها نقطه مورد پردازش قرار می گیرد که این موضوع از توانمندی انسان خارج است بنابراین به راحتی می توان از فناوری و هوش مصنوعی در جهت بهبود کنترل کیفیت استفاده کرد این در حالیست که امروزه به طور خاص بحث «ماشین ویژن» در خطوط تولید با هدف کشف عیوب محصولات مطرح است که به توانمندی پردازش بالای هوش مصنوعی بر می گردد.

در حال حاضر هوش مصنوعی همه ابعاد مختلف صنعت را تحت تاثیر قرار داده و این امر اجتناب ناپذیر است اما برخی حوزه ها از جمله کشاورزی و تولید این محصولات به صورت خاص از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. در حال حاضر بسیاری از کشورهای دنیا با فرایند سنتی تولید محصول کشاورزی مواجه هستند و تلاش هایی برای حرکت به سمت کشاورزی هوشمند در دنیا و ایران صورت گرفته و از آن جا که در فرایند کشاورزی در آینده با محدودیت منابع مواجه می شویم، نیاز به هوشمندسازی به صورت خاص در عرصه های مختلف همچون کاهش هزینه ها و مدیریت آب احساس می شود.

در دوسال گذشته با شیوع ویروس کرونا اقبال برخی محصولات و داروهای گیاهی سنتی افزایش یافته بنابراین هوش مصنوعی کاربرد خود را به صورت ویژه در بازاریابی مبتنی بر نیاز مشتری ، یافتن بازار دو حذف واسطه ها نشان می دهد که این شرایط در صنایعی همچون صنایع غذایی و صنایع خودروسازی نیز وجود خواهد داشت.

آن چه در بحث انقلاب صنعتی چهارم و تولید محصول سفارشی مهم است، افزایش امکان درک این فضا به صورت خاص در حوزه فناوری است زیرا نیازهایی وجود دارد که تولید انبوه پاسخگوی آن ها نیست زیرا در این مدل از تولید، انبوه پارامترهایی میانه از نیاز همگانی در نظر گرفته می شود که الزاما منطبق با نیاز همه افراد نیست بنابراین هوش مصنوعی با امکان مدیریت ابزار تولیدی، اختصاصی سازی آن ها و درک نیاز مخاطب می تواند ما رابه تولید اختصاصی یا سفارشی برساند. آن چه در استفاده از هوش مصنوعی در صنایع مورد توجه قرار می گیرد کاهش وفاداری کمتر به برندها و احتمال زیاد ایجاد ابزارهای حاشیه ای از جمله چاپگرهای سه بعدی است که توانمندی آن ها روز به روز در حال افزایش بوده و ترکیب آن با هوش مصنوعی امکان تولید سفارشی را به مراتب ارتقا خواهد داد. بدون شک بشر آینده به محصول دقیق تری با نیاز خود مواجه می شود و این مساله باعث می شود تا پایبندی آن ها به برندها کاهش یابد و شاهد تسریع جایگزین شدن برندها به جای هم به لحاظ کیفیت باشیم چرا که امکان مقایسه آن ها با هم به دلیل وجود فضای مجازی افزایش یافته و از سوی دیگر افراد به صورت دقیق به سمت نیاز خود به سراغ ابزارها می روند بنابراین هرچند تا رسیدن به نقطه ای که تولید سفارشی کاربر از اهمیت ویژه ای برخوردار است، فاصله داریم اما این فاصله زمان بر و دور از دسترس نخواهد بود.

به طور قطع تحت تاثیر قرار گرفتن همه فرایندهای تولیدی آینده از هوش مصنوعی مساله اجتناب ناپذیری است که اثر مستقیم خود را بر تولید ناخالص داخلی کشورهای مختلف خواهد گذاشت اما این بدان معنا نیست که همه کشورها در این فرایند برنده خواهند شد چرا که اگر کشوری با درک این مساله در حوزه های مختلف به کاربست هوش مصنوعی روی بیاورد در این فرایند برد بیشتری خواهد داشت، اما اگر در این فرایند از حرکت جا بمانند هم قادر به حفظ وضعیت موجود نخواهند بود بنابراین دچار عقب ماندگی در این حوزه می شوند. بنابراین عدم استفاده مناسب از هوش مصنوعی در یک فضای رقابتی به ویژه فضایی که امروز با توسعه فضای مجازی رقابت های پیچیده تری را پیش روی ما می گذارد، می تواند منجر به از دست رفتن بازار شود و اگر به جایگاه استفاده از هوش مصنوعی در صنعت توجه نکنیم فرصت ها از دست رفته و جایگاه کشورها تغییر خواهد کرد بنابراین در حال حاضر مساله مهم تغییر رتبه کشورها به لحاظ صنعتی است چرا که اثرگذاری برخی المان های موثر کاهش می یابد به طوری که المان سنتی، اثرگذاری کمتری خواهد داشت و جایگاه برندینگ که پیشتر بسیار پررنگ مطرح بود کاهش یافته و پیش بینی می شود نقش ضعیف تری در آینده داشته باشد زیرا امکان رقابتی کردن محصولات و مقایسه با محصولات جدید فراهم خواهد شد. بنابراین هرچند نمی توان به صورت خاص اعلام کرد تولید ناخالص داخلی کشورها با استفاده از هوش مصنوعی افزایش می یابد اما مساله رقابتی، سرعت در دستیابی به فرایندهای تولید هوشمند است که هوش مصنوعی نیز بخشی از این فرایند خواهد بود.

منبع: نشریه کیفیت و مدیریت- فصل بهار 1401

تهیه خبر و تنظیم کننده: میترا ممسنی