برگزاری نشست اقتصاد چرخشی و مدیریت کیفیت

انجمن مدیریت کیفیت ایران به مناسبت بزرگداشت روز ملی کیفیت نسبت به برگزاری سخنرانی علمی با موضوع اقتصاد چرخشی و مدیریت کیفیت در تاریخ 10 آبان 1400 از ساعت 14/30 الی 17/00 در محل دبیرخانه انجمن با حضور اعضای انجمن اقدام نمود.

سخنران این نشست: آقای مهندس وحید مشیر نیا

• عضو افتخاری کمیته‌های فنی متناظر زیست‌محیطی ایزو – ISO/TC 322 (تأمین مالی پایدار) ، ISO/TC 323 (اقتصاد چرخشی)، ISO/TC 324 (اقتصاد اشتراکی) و ISO/TC 301 (مدیریت انرژی)
• عضو افتخاری انجمن «گهواره‌ به گهواره» – شعبه‌ی برلین جمهوری فدرال آلمان
• عضو انجمن «مدیریت کیفیت ایران»
• نگارنده و مترجم جُستارهای علمی، اجتماعی و محیط‌زیستی

اصلاح پارادایم و تغییر رویکردها

”رویکرد، راهی است که شخص برمی‌گزیند، تا خود را به راهِ ‌حل‌کردن یک مساله نزدیک کند. تاکید این تعریف بر اختیاری‌بودن این گزینش است.

برخلاف ساختار ذهنی (پارادایم)، که شکل‌دهنده‌ی آن، ده‌ها عامل پنهان و آشکار، تصادفی و خارج از کنترل است و پیروی از خود را به صورت جبری بر ما تحمیل می‌کند، رویکردگزینی به صورت کامل، قابل کنترل بوده و براساس خواست‌ها (نیّت‌ها) شکل می‌گیرد.“)

سازمان

• آرگریس سازمان را این‌گونه تعریف می‌کند:

”سازمان‌ها، استراتژی پیچیده‌ی انسان‌ها هستند که برای دست‌یابی به اهدافی خاص طراحی شده‌اند.“*

• ففنر و شرودر بر این باورند:

”سازمان عبارت است از الگویی از راه‌ها و روش‌ها که بر اساس آن، گروه بزرگی از افراد که وظایف پیچیده‌ای را انجام می‌دهند، به نحوی آگاهانه و سیستماتیک و برای دست‌یا‌بی به مقاصدی دوجانبه و مورد توافق، با هم رابطه برقرار می‌کنند.“

سیستم مدیریت سازمان

 سیستمی (نظامی) که تمامی موارد مرتبط با انجام ماموریت آن سازمان و حرکتش به‌سوی چشم‌انداز را تعریف و رهبری می‌کند.

توسعه‌ی تفکر جامعه‌ی مصرف‌گرا

اقتصاددان سده‌ی‌ 20 میلادی، ویکتور لِبوو در ژورنال خرده فروشی در 1955، به نقل از ریچارد هاینبرگ در کتاب “پس از سوختن” نوشت:

“اقتصاد فوق العاده مولد ما … مستلزم این است که مصرف را سبک زندگی خود قرار دهیم، خرید و استفاده از کالا را به آیین و رسوم تبدیل کنیم، به دنبال رضایت معنوی، رضایت نفس خود در مصرف باشیم… ما به چیزهایی نیاز داریم که سریع‌تر و سریع‌تر مصرف، سوزانده، تعویض و دور ریخته می‌شوند.”

اقتصاد  و مدیریت کیفیت

• شاید به جرأت بتوان ادعا کرد که استاندارد سیستم مدیریت کیفیت، صراحتاً به مقوله‌ی اقتصاد اشاره‌ی مؤکدی نمی‌کند ولی مدعی است که اگر ما سیستم سازمان را بر اساس رعایت الزامات گفته‌شده سازماندهی کنیم، بحث برد – برد (منفعت سازمان و رضایت مشتری) را کسب خواهیم کرد و تلویحاً بهره‌وری نیز حاصل می‌شود.

بهره‌برداری اقتصاد  از مدیریت کیفیت

اهميت سيستم هاي مديريت كيفيت و جايگاه آن در توسعه اقتصادي كشورها علاقمندان به اين موضوع را به سمت استفاده اقتصادي و نتيجه بخش هدايت مي كند، … حال سوالي كه پيش مي‌آيد اين است كه اين سيستم‌ها چه‌قدر توانسته‌اند در سطح ملي و بين‌المللي به نفع اقتصاد كشور عمل كرده و از طرف ديگر در سطح ملي منجر به افزايش سودآوري فعاليت‌هاي سازمان‌ها شود؟

کاهش هزینه‌ها با مدیریت کیفیت

• کاهش هزینه‌ها راه‌حلی مناسب برای بقا در بازار بوده و هست. مواردی مانند:
• کاهش زمان توقفات،
• کاهش زمان تولید،
• دسترسی به بهره‌وری بالا،
• حداقل سازی مخاطرات،
• بهبود جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها،
• دسترسی به مزیت‌های رقابتی، کاهش هزینه‌های فرآیندها به ویژه کاهش هزینه‌های عملیاتی
• کاهش مصرف انرژی

بهره‌وری حاصل از مدیریت کیفیت

بهره‌وری در مفهوم خود، اسبابی مناسب برای توسعه اقتصادی است ولی عملکرد بهره‌ورانه نیاز به فراهم‌آوری زیرساخت‌های مناسبی دارد که بدون آن‌ها، تلاش‌ها  بی‌ثمر خواهد ماند.

تمرکز یک بنگاه اقتصادی برای بهره‌وری بیشتر بر روی سه عامل اصلی یعنی، محصول، فرآیند و کارکنان معطوف و البته به آن‌ها محدود نمی‌شود.

اقتصاد خطی

در سامانه‎‌های متنوع اقتصاد خطی، پس از استخراج منابع طبیعی و ترکیب آن با سایر عملیات تولیدی، کالای نهایی تولید می‌شود. کالای تولیدی پس از استفاده و اتمام پایان عمر مفید آن، به عنوان زباله دور انداخته می‌شود. …

ضایعات فرآیند تولید و زباله‌های ناشی از مصرف کالا، به عنوان هدررفت تلقی شده و مورد مصرف مجدد قرار نمی‌گیرد.

در اقتصاد خطی، کاهش فیزیکی، ارزش منابع طبیعی و آلودگی‌ها و تخریب محیط زیست لحاظ نمی‌شود.

بخشی از اثرات اقتصاد خطی

• از سال ۱۸۸۰ تا ۲۰۱۲، متوسط دمای جهان ۰.۸۵ درجه سانتی‌گراد افزایش داشته است. از سال ۱۹۹۰ تا به امروز، نرخ انتشار دی اکسید کربن در دنیا دو برابر شده است. برای محدود کردن گرمایش زمین به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد، انتشار دی اکسید کربن باید تا سال 2030 به میزان ۴۵ درصد کاهش  یافته و تا سال ۲۰۵۰ به صفر برسد.
• از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۰، متوسط سطح دریاها در سراسر جهان ۱۹ سانتی‌‌متر بالا آمده است و یخ‌های قطب شمال از سال ۱۹۷۹ به بعد رو به کاهش بوده است.
• مساحت جنگل‌های زمین همواره رو به کاهش است؛ از ۴.۱ میلیارد هکتار در سال ۲۰۰۰ (۳۱.۲ درصد کل مساحت زمین) به زیر ۴ میلیارد هکتار (۳۰.۷ درصد کل مساحت زمین) در سال ۲۰۱۵ رسیده‌ایم. معیشت حدود ۱.۶ میلیارد نفر در دنیا به جنگل‌ها بستگی دارد.
• در سال ۲۰۱۹ یک هیات میان دولتی از دانشمندان نتیجه‌‌گیری کرد که یک میلیون گونه (۵۰۰ هزار حیوان و گیاه و ۵۰۰ هزار نوع حشره) در معرض انقراض هستند که به احتمال زیاد ظرف چند دهه آینده این اتفاق خواهد افتاد.

روز پیشی‌گرفتن از زمين

• در هر سال، یک روز مصادف با «روز پیشی‌گرفتن از زمين»* است. این روز زمانی است که مصرف انسان‌ها از منابع طبیعی زمین در طول آن سال بیشتر از آن چیزی است که اکوسیستم می‌تواند در همین مدت احیا کند.
• بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی ۲۰ سال گذشته، «روز پیشی گرفتن از زمین»، همواره جلوتر و جلوتر می‌آید و مصرف منابع طبیعی انسان‌ها با شتاب افزایش می‌یابد.
• «روز پیشی‌گرفتن از زمين»، يكي از دلايل مهم شكل‌گيري مفهوم “اقتصاد چرخشي” به‌شمار مي‌آيد.

 چرخه‌ی حیات محصول

• مراحل پی‌در‌پی و به‌هم مرتبط سیستم محصول یا خدمت از تهیه‌ی مواد اولیه یا تولید از منابع طبیعی تا وارهایی نهایی
• مراحل چرخه‌ی حیات شامل تهیه‌ی مواد اولیه، طراحی، تولید، حمل‌ونقل، تحویل، استفاد، بازیابی در پایان حیات و تعیین تکلیف نهایی می‌باشد. *
• هدف­ اصلی تفکر چرخه­ی حیات محصول، کاهش اثرات محیط زیستی در طول مدت عمر کالاها با کاهش استفاده از منابع طبیعی، مصرف انرژی و انتشار گازهای گل‌خانه‌ای است. این تفکر ابزاری برای ارزیابی بهره­وری اقتصادی یعنی حداکثر ارزش با حداقل استفاده از منابع و کمترین میزان آلایندگی است.

بسط تفکر چرخه‌ی حیات

• تفکر چرخه­ی حیات محصول و دستورالعمل­های محیط‌زیستی و اجتماعی آن از طریق توسعه­ی استانداردهای ایزو، کارگروه­های عملیاتی، ابتکارات دفتر برنامه­ی محیط زیست سازمان ملل متحد، و انجمن سموم و مواد شیمیایی محیط زیست سازمان ملل متحد، طراحی و به‌رسمیت شناخته شده­اند.
• معروف­ترین کاربرد تفکر چرخه­ی حیات محصول، ارزیابی محیط‌زیستی چرخه­ی حیات محصول است که در دهه­ی 1960 به عنوان جزیی از شیوه­ی تفکر آغاز شد. هدف­های کلان این ارزیابی، مقایسه­ی محدوده­ی کاملی از تاثیرات محیط‌زیستی مرتبط با کالاها و خدمات و کمی‌سازی تمامی نهاده‌ها و ستانده‌های جریان مواد و ارزیابی تاثیر جریان این مواد بر محیط زیست بوده است.

اقتصاد چرخشی

اقتصاد چرخشی مدلی از تولید و مصرف است که شامل به اشتراک‌گذاری، اجاره، استفاده‌ی مجدد، تعمیر، بازسازی و بازیافت مواد و محصولات موجود تا آنجا که ممکن است می‌شود. به این ترتیب، چرخه‌ی عمر محصولات افزایش می‌یابد.

اقتصاد چرخشی در عمل ، به معنای کاهش ضایعات به حداقل ممکن است. هنگامی که یک محصول به پایان عمر خود می‌رسد‌، مواد آن تا آنجا که ممکن است در اقتصاد نگهداری می‌شود. می‌توان آن‌ها را بارها و بارها استفاده و در نتیجه، ارزش بیشتری ایجاد کرد.

در اقتصاد چرخشی، چهار مولفه­ ی کاهش استفاده از منابع طبیعی و اولیه، استفاده­ی مجدد، بازیافت و بازیابی نقش راهبردی دارند.

خلق نگرش جدید

در سال 1990، هنگامی که میشاییل براونگارت و برخی از فعالان محیط زیست در یک همکاری مشترک با آژانس حمایت از محیط زیست سازمان ملل متحد، چارچوب یک طرح فنی برای ارزیابی چرخه­ی حیات محصول را منتشر کردند، در آن به عبارت «گهواره به گهواره»، تمرکز کردند که توسط آن، فصل جدید و رویکردی نوین ایجاد شد.

نخستین بار، میشاییل براونگارت، به همراه بیل مک‌دونو مفهوم «گهواره به گهواره» *) را در کتاب به همین نام ارایه کردند. فلسفه­ی وجودی عبارت «گهواره به گهواره» یک نظام حلقه بسته در فرآیندهای تولید و ارایه‌ی خدمت است که از نظم طبیعت و سحرآمیزی نظام آفرینش، الهام گرفته است.

اقتصاد عملکردی

اشتاهل از منظر اقتصاد عملکردی، چهار هدف اصلی را مد نظر داشت:

• گسترش کالا
• افزایش طول عمر کالاها
• فعالیت‌های بازسازی و تعمیرات
• جلوگیری از افزایش زباله

طراحی محصول

توجه به  طراحی مناسب‌تر در خلق کالاها و ارایه‌ی خدمات با کاهش اثرات منفی آن‌ها و حتی افزایش مثبت آن بر محیط زیست، مفهومی نیست که بتوان به سادگی و بی‌توجه از کنار آن گذر کرد.

رونق بیشتر کسب‌وکار بر اثر تاثیر مثبت و از طریق بهره‌وری عامل­های تولیدی می‌تواند سود مالی سازمان‌ها و تصویر عمومی آن‌ها را بهینه کند.

طراحی فرآیندهای تولید و خدمت

لازم است فرآیندهای لازم در تولید کالاها و ارایه‌ی خدمات در سیستم مدیریت کیفیت سازمان با عنایت به کاهش اثرات منفی آن‌ها و حتی افزایش مثبت آن بر محیط زیست مورد بازنگری اساسی قرار گیرند.

حذف، کاهش یا تحت کنترل آوردن آلایندگی ناشی از  انجام فرآیندها / فعالیت‌های تولید محصول یا ارایه‌ی خدمت و پیامدهای آن، مصرف منابع کمتر یا تولید پسآب یا پسماند کاهش‌یافته باید در دستور کار قرار گیرد.